پاسخ: معاني نفس از ديدگاه قرآن :
تفحص و بررسي درقرآن، بيانگر اين حقيقت است كه كلمهنفسدرآيات زيادي(حدود 346 مورد) به صورتهايمختلف مفرد و جمع و... بكار برده شده،ودرمعاني بسياري كه درذيل مي آيد، بكار رفته است:
1- نفس به معناي جان يا حيات حيواني :
وَ ما كانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلاّ بِإِذْنِ اللّهًِ...[1] «براي نفس چيزي نيست مگر آن كه بميرد به اذن پروردگار»
... كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ...[2]«هر نفسي مرگ را خواهد چشيد».
در اين دو آيه، نفس مرادف با جان است.
2 - نفس به معناي روان يا نفس انساني:«... وَ ذَكِّرْ بِهِ أَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِما كَسَبَتْ، يادآوري كن كه نفس آنچه كسب كند بدان گرفتار ميشود»[3]
يعني نفس در اين معنا، ماهيتخويش را با آنچه كه به دستميآورد، ميسازد. در اين مورد نفس همان مجموعه حالات روحي استكه خاصيت ادراكي، انفعالي، و افعالي دارد و بر مبناي اين سه خصوصيت خود را ميسازد و شخصيت خود را شكل ميدهد.
… أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما كُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَي اللّهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَ كُنْتُمْ عَنْ آياتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ.[4]«در روز قيامتخداوند به كفار اخطار ميكند خارج كنيد نفسهايخود را از بدنهايتان يعني بميريد درحالي كه جزا داده ميشويد به عذاب خواركنندهاي».
3 - نفس به معناي شخصيت شكل گرفته و متعادل:
رابطهى عرفان و شناخت نفس چيست؟
پاسخ اجمالي
عرفان به دو شاخه نظري و عملي تقسيم مي شود. مباحث هر دو شاخه با شناخت نفس ارتباط تنگاتنگ دارند. چون از يك سو در عرفان نظري بحث از شهود حق است و از سوي ديگر نفس كاملترين مظهر حق است و شهود حق تنها با شناخت نفس و پاكسازي آن از عيوب و نزديكي آن به حضرت حق حاصل مي شود.
رسول گرامي اسلام فرمود: هر كس خود را شناخت پروردگارش را مي شناسد.
اما ارتباط شناخت نفس با عرفان عملي كه معرفت طريق سلوك و مجاهده براي رهاساختن نفس از تنگناهاست، واضح و روشن است.
پس مي توان گفت شناخت نفس و خودشناسي يكي از مهم ترين مسائل و موضوعات عرفان اسلامي را شكل مي دهد.
پاسخ تفصيلي